3 maja 1791 w Rzeczypospolitej Obojga Narodów uchwalono jedną z pierwszych na świecie konstytucji. Wyprzedziła ona m.in. konstytucję francuską. Konstytucja została uchwalona przez Sejm Czteroletni, który został zwołany w październiku 1788.

Pomimo że dokument ten został dawno podpisany, to nadal niesie on wiele uniwersalnych przesłań i jest wzorem konsensusu między zwaśnionymi politycznymi stronami. Jej twórcy wykazali się wyobraźnią oraz długofalowym myśleniem i działaniem dla dobra kraju. Konstytucja 3 Maja była silnym impulsem pobudzającym społeczną świadomość potrzeby zmian w funkcjonowania państwa, dawała też nadzieję na reformy. Konstytucja była cywilizacyjnym osiągnięciem obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów, ważną kartą wspólnej historii Polski i Litwy. Stała się też wzorem dla innych państw.

Celem przyświecającym jej twórcom było ratowanie kraju, którego terytorium zostało częściowo zaanektowane w wyniku I rozbioru, poprzez wprowadzenie reform zmierzających ku naprawie ustroju Rzeczypospolitej, opartego na liberum veto, i słabości władzy wykonawczej. „Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą – egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć […]”, przywódcy Sejmu Wielkiego przyjęli konstytucję, która wszystkich obywateli brała „pod opiekę prawa i rządu krajowego”.

Trending

„JAK WIDAĆ, KAŻDY POTRZEBUJE KOREKTY ZGRYZU”

Konstytucja 3 maja wprowadziła monteskiuszowski trójpodział władzy, zgodnie z którym władzę wykonawczą sprawował rząd, zwany Strażą Praw – składający się z ministrów policji, spraw wewnętrznych, tj. pieczęci, skarbu, interesów zagranicznych i wojny – wspólnie z królem i prymasem jako przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej. Władzę ustawodawczą sprawować miał dwuizbowy parlament – sejm i senat. Poprzez wyrugowanie z prawa „liberum veto” i wprowadzenie głosowania większością Ustawa Rządowa umożliwiła sprawne działanie sejmu. Rolę sądowniczą powierzono zaś niezależnym trybunałom. Choć konstytucja zachowywała stanową strukturę społeczną, na mocy jej przepisów mieszczanie zyskali wpływ na ustawodawstwo, a chłopów uznano za integralną część narodu i „najdzielniejszą kraju siłę”.

Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. stała się przedmiotem podziwu w całej ówczesnej Europie, za jej sprawą wzrósł prestiż Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. I choć interwencja militarna Rosji udaremniła wielką reformę Rzeczypospolitej w połowie 1792 r., po upadku państwa polskiego Konstytucja 3 maja stała się symbolem wielkich dokonań politycznych i dziedzictwem dla przyszłych pokoleń Polaków. Przez cały okres zaborów organizowano obchody kolejnych rocznic jej uchwalenia, dając w ten sposób wyraz dążeniu do odrodzenia narodowego.

Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja została uznana za święto państwowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 r. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946. Dzień  przywrócono w wolnej Polsce ustawą z 6 kwietnia 1990 roku.